Voor de 8ste maal op rij houden wij eraan om u onze jaarlijkse Lezing Spinoza aan te kondigen die doorgaat op woensdag 17 okt. 2018 om 19u00 in Van der Valk Hotel & Restaurant te Oostkamp (E40 - afrit 9)
Dit keer hebben we Hugo Durinck bereid gevonden ons te komen spreken over de emotionele intelligentie bij Spinoza.

Het emotionele licht van Spinoza

''Ik voel dus ik ben"

Hugo Durinck

Antonio Damasio publiceerde de boeken 'De vergissing van Descartes' en 'Het gelijk
van Spinoza' respectievelijk in 1998 en in 2003. Damasio is van Portugese afkomst,
net zoals Spinoza, en succesvol neuroloog aan de University of lowa. Hij kreeg we-
reldwijd aandacht met zijn bevindingen over het belang van emotionaliteit voor het
bewustzijn van de mens, meer nog dan zijn rationaliteit. Het bleek namelijk dat bij
beschadigingen van de emotionele zones in de hersenen, de patiënten niet meer
menselijk konden omgaan met geliefden, ook al waren hun rationele en motorische
vermogens intact.

In 1995 publiceerde Daniel Goleman succesvol over 'Emotionele intelligentie' omdat de jaren voordien de neurologie grote vorderingen gemaakt had in het lokaliseren en begrijpen van emotionele processen in de amygdala en het limbisch systeem onderaan de hersenen. Goleman toont op wetenschappelijke wijze, met verwijzing naar tientallen studies, aan dat mensen het in het sociale en professionele leven verder brengen door gebruik te maken van hun emotionele en sociale intelligentie, meer dan met louter rationele kennis.

Spinoza leefde in de 17^de eeuw en wordt meestal gezien als rationalistisch, grotendeels terecht. Zijn hoofdwerk de 'Ethica' is volgens een geometrische methode opgebouwd waarbij het verstand een sturende rol vervult. Maar Spinoza hecht ook veel belang aan passies, gevoelens en aandoeningen. Aandoeningen, als vertaling van zijn affectus, betreffen de wijze waarop we invloeden van buitenaf ondergaan, de inwerking op het lichaam (sensatie).

Voor Spinoza bestaat er slechts een enkele substantie en dat is de natuur. En de mens met zijn lichaam maakt deel uit van die natuur. Tegenover de dominantie van de geest stelt hij, of beter, ontdekt hij de aandoeningen van het lichaam. Spinoza is hierbij niet akkoord met Descartes die aan de geest prioriteit geeft. Spinoza probeert de aandoeningen te begrijpen en te temperen en stelt dat wij niet kunnen inschatten wat hierbij de invloed is van lichamelijke processen. Een idee dat meer dan 300 jaar later zal bevestigd wordt in de neurologie van Damasio. Spinoza was dus ook wat betreft het aspect emotionaliteit en lichamelijkheid zijn tijd vooruit.

Honderd jaar later, namelijk in de 18de eeuw, beklemtoonde Rousseau reeds de hartstochten als de motor van het menselijk gedrag. Hij stelt dat het gevoel belangrijker is dan de rede. Kennis komt zelfs uit het hart. Bestaan is voelen. Iedereen probeert in zijn bestaan te volharden, zegt Spinoza, en streeft daarbij naar rust, veiligheid en vrijheid. Zich bewust zijn van onze levensdrift is begeerte. Hetgeen onze levensenergie bevordert maakt ons blij. Hindernissen maken ons bedroefd, misschien zelfs depressief. Naast deze drie fundamentele hartstochten zijn er nog 45 afgeleide hartstochten zoals liefde, dankbaarheid, haat en woede. Niet voor niets noemt Frédéric Lenoir Spinoza de filosoof van de blijheid.

In deze termen horen we bij Spinoza een sterke emotionele lading. Ook in zijn drie vormen van kennis komt dit tot uiting. De verbeelding als eerste vorm noemt hij vluchtig, oppervlakkig en onvolledig. De rede daarentegen levert adequate kennis. En als hoogste kennis ziet hij de intuïtie; die komt direct in onze geest en "begrijpt alles helder, duidelijk en direct in hun ware wezen". Deze leidt ook tot het kennen van ons eigen wezen en tot gemoedsrust en liefde. "Heel ons wezen, ons verstand, ons gevoel en onze wil zijn erbij betrokken." Holistisch dus. Bij 'lijdingen' ondergaan we toestanden, terwijl we bij 'handelingen' ons leven actief vorm kunnen geven. Spinoza heeft aan den lijve ondervonden hoe achterdocht, afgunst en haat zijn leven reeds vroeg blokkeerden. Hij kon dit overwinnen door bescheiden en tevreden te leven en te filosoferen.

Tegenover het "Ik denk dus ik ben" van Descartes, stelt Damasio "Ik voel dus ik ben". Het lijkt me dus interessant in het werk van Spinoza te onderzoeken in welke mate er een aanzet is tot emotionele intelligentie, een term met een visie die vooral door Daniel Goleman bekend is geraakt. Dit is een invalshoek die ik de voorbije jaren nog niet expliciet uitgewerkt gezien heb en die zal ik proberen ontwikkelen op de komende Spinoza-Iezing.

Bron: THOT 2018-04, juli/augustus, p70-71

Meer info en inschrijven vindt u in bijgaande de uitnodiging. Je kan deze ook hier downloaden.